De geesel der eeuw

Alcoholmisbruik zorgde in de negentiende eeuw, vooral in geïndustrialiseerde gebieden, voor heel wat sociale ellende. De fles betekende voor veel arbeiders een vlucht uit hun gereguleerde bestaan. Een gebrek aan goede leefomstandigheden en voorzieningen op het gebied van cultuur en ontspanning dreef de arbeider weg van huis en naar de kroeg. Niet zelden gaven arbeiders een aanzienlijk deel van het weekloon uit aan drankconsumptie. Hun vrouwen en kinderen werden dientengevolge in leed en ellende ondergedompeld. Drankmisbruik leidde er wel vaker toe dat mannen hun gezin aan de bedelstaf brachten.
Socialisten, liberalen, en protestanten, elk ontwikkelden ze in de loop van de negentiende eeuw wel een eigen beweging die de strijd aanbond met het alcoholisme. Moderne drankbestrijders zagen in donkenschap niet langer een individueel maar een maatschappelijk probleem. Wetenschappelijke bestudering van het alcoholisme, strijd voor wettelijke maatregelen en vorming van drankweerorganisaties kwamen tot ontwikkeling.
Ook katholieken wisten vanaf het einde van de negentiende eeuw een groot offensief tegen het alcoholisme op touw te zetten. Katholieke drankbestrijders zagen de samenhang tussen de miserabele leefomstandigheden van arbeiders en de drankproblematiek en probeerden hen juist door dat drankmisbruik aan te pakken sociaal sterker te maken. Men wilde de gelovige bevrijden uit de structuren die hem beletten waardig te leven. Spin in het web van de katholieke drankbestrijding was de organisatie Sobriëtas, die in 1899 werd opgericht. In minder dan dertig jaar wisten drankbestrijders niet minder dan 177.879 leden, voor die tijd een enorm aantal, aan Sobriëtas te binden. Deze leden kwamen uit heel Nederland. Katholieke mannen boven de zestien jaar waren verenigd in het Kruisverbond, vrouwen van zestien jaar en ouder in de Mariavereniging. Jongens en meisjes tussen de twaalf en zestien jaar waren verenigd in respectievelijk de Jongensbond en de Meisjesbond. Kinderen tot twaalf jaar tenslotte werden samen met hun ouders opgenomen in de Sint Annavereniging. Duizenden katholieken, van jong tot oud, bezochten lezingen en congressen, lazen anti-alcoholische tijdschriften en almanakken, speelden anti-alcoholische toneelstukken, liepen mee in processies en optochten en namen deel aan grote manifestaties.
Ondanks dat de katholieke drankbestrijding heeft bijgedragen aan de emancipatie van het Nederlands katholicisme, was zij nog niet eerder tot onderwerp gemaakt van een wetenschappelijke studie. De geesel der eeuw wil in deze lacune voorzien. Nog nooit eerder gepubliceerde aanplakbiljetten, prentbriefkaarten en foto's geven niet alleen haarscherp weer hoe binnen de katholieke gelederen de strijd tegen 'Koning Alcohol' gestreden werd, maar zijn ook fraaie afspiegelingen van het rijke roomse leven in het algemeen.
In drie hoofdstukken beschrijft Chris Dols op een heldere en boeiende wijze de geschiedenis bij deze unieke verzameling bronnenmateriaal. Hij maakt met dit boek een nieuwe thematiek uit de vaderlandse geschiedenis voor een groot publiek toegankelijk. Dr. Jaap van der Stel, auteur van het gezaghebbende boek Drinken, drank en dronkenschap – Vijf eeuwen drankbestrijding en alcoholhulpverlening in Nederland (Hilversum 1995), schreef over De geesel der eeuw:
"Een van de belangrijkste sociale bewegingen van de negentiende en begin twintigste eeuw was de drankbestrijding. Deze beweging wordt vaak geassocieerd met de socialistische arbeidersbeweging, maar niets is minder waar: in alle zuilen nam de drankbeweging een voorname plaats in. Chris Dols maakt dat in dit boek goed duidelijk waar het de rooms-katholieke zuil betreft. De geesel der eeuw voorziet in een lacune".