De ontdekking van de Nederlander

Als Nederlanders ooit een reden hadden om zich af te vragen wie zij waren dan was het wel rond 1800. De oude federalistische republiek was nog maar kort omgesmeed tot de eenheidsstaat van de Bataafse Republiek, of zij werd een koninkrijk onder een Franse vorst. Eerder al was ons land haar vooraanstaande rol op het politieke en economische Europese toneel kwijtgeraakt en ook op artistiek terrein ingehaald. Opiniemakers zochten de oorzaak van deze achteruitgang bij een gebrek aan nationaliteitsbesef en saamhorigheidsgevoel. Betere kennis van het vaderlandse verleden en onze nationale helden zou een deel van de oplossing zijn, hoopte men ook toen al.

In de beweging voor culturele natievorming die vervolgens op gang kwam speelde de Amsterdamse prent- en boekuitgever Evert Maaskamp (1769-1834) een unieke rol. Zijn belangrijkste uitgave, de etnografische serie Afbeeldingen van kleeding, zeden en gewoonten in de Bataafse Republiek, bezorgde niet alleen de Nederlandse prentkunst weer een goede reputatie, maar gaf ook de Nederlanders een nieuw gezicht. De serie klederdrachtprenten behelst, kort gezegd, de vormgeving en promotie van de nationale identiteit door middel van een breed uitgedragen regionale verscheidenheid van fysieke eigenschappen, klederdrachten, zeden en gewoonten. Volgens Maaskamp was deze etnisch-culturele verscheidenheid in Nederland groter dan waar ook ter wereld.

In dit boek beschrijft Eveline Koolhaas-Grosfeld de Ontdekking van de Nederlander vanuit verschillende gezichtspunten: het economisch patriottisme dat de drijfveer vormde voor Maaskamps innoverend ondernemerschap; de 'natuurlijke historie' van de Verlichtingstijd waarin het begrip etnische verscheidenheid werd uitgevonden; en het proces van culturele natievorming zoals dat in de vroege 19de eeuw gestalte kreeg. Daaromheen spelen de politieke machtswisselingen waarvan Maaskamp profiteerde, maar die hem uiteindelijk ook de kop kostten.