Dmitri Sjostakovitsj (1906-1975)

Dmitri Sjostakovitsj (1906-1975) was een kind van de twintigste eeuw. Hij maakte historische gebeurtenissen mee als de revoluties van 1917, de Russische burgeroorlog, het beleg van Leningrad en Stalins terreur. Zijn Zevende Symfonie werd in 1942 een geallieerd overwinningsymbool. Kosmonaut Joeri Gagarin zong tijdens de eerste ruimtevlucht een lied van Sjostakovitsj naar de aarde!

Na een onbezorgde jeugd werd hij - onder invloed van zijn dominante, muzikale moeder - concertpianist, maar hij ontpopte zich tevens als geniaal componist. Even snel en makkelijk als Mozart schreef hij complexe muziek, die spoedig door de wereld werd ontdekt. Als avant-gardist botste hij met de ideeën van de Staat over muziek als kunst voor en door Het Volk. Door Stalin persoonlijk bewonderd moest Sjostakovitsj toch geregeld vrezen voor diens regime. Hij was zijn leven lang angstig en ziekelijk. In een totalitaire, gepolitiseerde Staat kon hij zich uiteindelijk niet aan de Partij onttrekken, wat hem midden jaren 1960 internationaal kritiek opleverde. Zijn lidmaatschap had weinig om het lijf, maar leidde in Nederland tot de afkeuring van Karel van het Reve en Marius Flothuis. Sjostakovitsj is als pianist en componist overal geweest, maar niet in ons land, hoewel zijn muziek er wel werd uitgevoerd.

Sjostakovitsj' oeuvre varieert van onovertroffen muziek bij zwijgende films tot opera's en symfonieën. Zoals bij Tsjaikovski traden diverse stijlen naast elkaar op. Zijn originele, vroege oeuvre, staat - vóórdat de Partij zich roerde - binnen de muziek van zijn tijd op eenzaam niveau. Aan zijn vroege jaren als bioscooppianist dankte Sjostakovitsj een bonte, eclectische stijl, die zelfs Rossini en Offenbach hulde bracht. De late werken tonen opnieuw een opmerkelijke poëzie, maar ook tijdens Stalins terreur ontstonden fenomenale stukken. Inspiratie bood Bach, Mozart, de Russische romantiek, Mahler, Bruckner. Geen vorm was te groot of te klein. Hij componeerde zowel voor de massa als voor de elite en werd altijd met argusogen bekeken. Sjostakovitsj was een loyaal dissident.