Etymologisch dialectwoordenboek / druk 1

Het etymologisch dialectwoordenboek bedoelt ook voor de niet-vakgeleerde die belangstelling heeft voor een Nederlands dialect de etymologische verbanden van dialectwoorden te verduidelijken. Daarbij wordt als middel in eerste instantie vergeleken met woorden in andere talen waarmee de lezer wordt verondersteld (enigszins) vertrouwd te wezen: Duits, Engels, Frans, in mindere mate Latijn en Grieks, voor een aantal lezers ook het Fries en Russisch. Zo worden van de moderne talen bij voorkeur de hedendaagse vormen gegeven (want die geven juist het gevoel van herkenning; in diezelfde lijn ligt trouwens ook het principe dat Russische vormen meer dan Oudkerkslavische worden aangehaald), de oudere echter dikwijls ook als daarmede bepaalde klankverschijnselen, zoals umlaut, worden verduidelijkt. Met opzet wordt er van afgezien de ten grondslag liggende vormen te reconstrueren. Bij de klinkers zou het dan noodzakelijk geweest zijn van de laryngalen-theorie uit te gaan, maar dan zou er voor de lezer, als deze andere etymologische woordenboeken vergeleek, een enorme discrepantie optreden en wat de medeklinkers betreft zou dit nog in hogere mate het geval zijn. Vanuit die zelfde ervaring besloot R.S.P. Beekes, Vergelijkende taalwetenschap 1990, 11.4.7 dan ook de oude notering van b.v. i.e. p : b : bh te handhaven, waar de notering p : p' : ph juister zou zijn. En dat wilde ik nu juist niet. In dit boek kan men dus gereconstrueerde vonnen, voorafgegaan door een sterretje, vrijwel alleen als tussenvormen verwachten. Zo gebeurt dat voor een niet geattesteerde, maar waarschijnlijk wel bestaan hebbende, Vulgairlatijnse vorm. Om het boek beknopt te houden is er ook beperking van het aantal overeenstemmingen in andere talen nagestreefd. Die beperking is echter aangebracht volgens een bepaald plan. Als het woord ook te vinden is in zo algemeen gekende talen als Duits, Engels en Frans diende dat natuurlijk gememoreerd te worden. Maar verder moest de opsomming toch ook dienen om inzicht te geven in de ouderdom van het woord. Als immers een Nederlands woord identiek is met een Slavisch of een Indisch of een Perzisch of een Armeens of een Albaans, dateert het waarschijnlijk reeds uit de periode van het Oerindo-europees. Mede aangezien het Hittitisch reeds van 1700 v.Chr. overgeleverd is, kunnen we dan die eenheid met de andere Indo-europese talen toch al gauw aanzienlijk vroeger stellen. Daarbij zij uitdrukkelijk opgemerkt dat, wanneer van de satemtalen alleen het Baltisch (Lets of Litouws) het woord met het Germaans gemeen heeft, er sterker met de mogelijkheid van latere ontlening rekening moet worden gehouden; het grote aantal woorden toch die alleen Germaans en Baltisch zijn is heel opvallend. Daarom hebben wij wanneer naast een Baltische taal een of meer andere satem-talen het betrokken woord kennen, althans een van die taalvormen, voor het inzicht in de ouderdom, steeds ook vermeld. Een verdere chronologische aanwijzing levert de volgende beschouwing.