Roofkunst

Na ruim zestig jaar sprak de Nederlandse regering in februari 2006 recht toen zij besloot om 202 meesterwerken terug te geven aan de erven van de joodse kunsthandelaar Jacques Goudstikker. De hoofdpersonen in dit drama waren al lang overleden: Jacques
Goudstikker, een van Europa's belangrijkste kunsthandelaren, zijn vrouw Desi en hun zoon Edo die zijn land de rug had toegekeerd en in Amerika een nieuw bestaan had opgebouwd. Het was Edo's weduwe Marei von Saher die kort na de dood van haar man besloot om de strijd met de Nederlandse overheid opnieuw aan te binden. Negen jaar later kreeg zij gedaan wat Desi en Edo niet was gelukt: rechtsherstel van de misdaad die rijksmaarschalk Hermann Göring persoonlijk had gepleegd door Goudstikkers hele collectie te roven, uitgerekend op de dag dat de kunsthandelaar op de vlucht voor de nazi's doodviel in een ruim van het laatste schip dat
Nederland nog kon verlaten.

Roofkunst vertelt niet alleen het meeslepende verhaal van de ooit schatrijke Jacques Goudstikker, die smoorverliefd werd op een Weense zangeres en met haar zijn gelukkigste jaren beleefde terwijl het Derde Rijk naar de Noordzee oprukte. Het is ook het verhaal van een geslacht dat tot tweemaal toe werd beroofd: toen de nazi's hun bezit onttakelden en na de oorlog, toen de Nederlandse overheid de 'Göring-schilderijen' in haar rijksmusea onderbracht. Maar bovenal is Roofkunst het epos van een generatie die niet in dit dubbele onrecht berustte en de staat zestig jaar na dato op haar knieën dwong.

John Taylor, een stokoude archivaris van de National Archives in Washington, grinnikt als we ons bij hem vervoegen. Samen met Charlène von Saher, kleindochter van de Amsterdamse kunsthandelaar Jacques Goudstikker, ben ik te gast in zijn piepkleine kantoortje. In zijn archiefkelders verstoft vrijwel de volledige geschiedenis van het minutieuze speurwerk van de geallieerden naar de herkomst van de beste werken uit de Europese kunstgeschiedenis, vanaf het begin van de Tweede Wereldoorlog bijeengeroofd door Hitler en zijn trawanten. 'Ik dacht al dat ik het niet meer zou meemaken en eenzaam zou sterven tussen de archiefdozen. Maar opeens zijn we weer helemaal terug op de kaart. Iedereen wil weten wat de geschiedenis nog te vertellen heeft.' Negen jaar later zitten Charlène en haar moeder Marei von Saher voor een internationaal gezelschap van journalisten in Studio Pulchri te Den Haag. Want hun geschiedenis is inderdaad tot leven gekomen. De Nederlandse regering heeft zojuist besloten om 202 schilderijen uit tientallen rijksmusea, ambassades, ministeries en andere overheidsgebouwen terug te geven. Ze zijn nog maar net bekomen van het bericht. Topwerken van Hollandse, Vlaamse, Franse en Italiaanse meesters van de middeleeuwen tot ver in 1900 behoren sinds enkele minuten weer tot hun eigendom. Even daarvoor heeft de Nederlandse staatssecretaris Medy van der Laan hen per mobiele telefoon geïnformeerd over het resultaat van zes jaar wikken en wegen, nadat het Haags Gerechtshof hun claim op de zogenoemde 'Göring-collectie' in 1997 had afgewezen. 'Sorry dat we u zo lang in spanning hebben gehouden. We geven ze terug.'